นโยบายและการดำเนินการของกองทัพฝรั่งเศส ต่อสยามในช่วงปี ค.ศ.๑๘๙๓ - ๑๙๐๕
Article Sidebar
Main Article Content
บทคัดย่อ
สำนักประวัติศาสตร์กระทรวงกลาโหม (Historical Service of the Defense Ministry: HSD, ฝรั่งเศส the Service Historique de le Defense) เป็นที่เก็บรักษาข้อมูลของกระทรวงการสงครามและทหารเรือฝรั่งเศส มีรายละเอียดเกี่ยวกับนายทหารฝรั่งเศสที่เป็นผู้บังคับบัญชาหน่วย ในปี ค.ศ.๑๘๙๓ รายงานจากผู้บัญชาการทหารอินโดจีนที่มีไปถึงกระทรวง การสงครามและจนถึงสงครามโลกครั้งที่ ๑ ประวัติของหน่วยทหารที่ส่งไป ประจำการในตะวันออกไกล และรายงานการติดต่อทางการปกครอง ทำให้ ได้เห็นปัญหาการป้องกันอาณานิคมอินโดจีนที่ อยู่ โดดเดี่ยวท่ามกลางคู่แข่งตะวันตกได้ชัดขึ้น บางรายงานระบุประวัติที่น่าสนใจของบรรดานายทหาร และเจ้าหน้าที่อาณานิคมฝรั่งเศสที่มีบทบาทสำคัญในวิกฤต ค.ศ.๑๘๙๓ จนถึง ค.ศ.๑๙๐๔ ที่ฝรั่งเศสถอนตัวจากปากน้ำจันทบุรี
เรื่องเกี่ยวกับวิกฤตฝรั่งเศส-สยาม ๑๘๙๓ (ร.ศ.๑๑๒) การบุกฝ่าเข้ามาในแม่น้ำเจ้าพระยาของเรือปืนฝรั่งเศสภายใต้การยิงของสยาม จนถึง สนธิสัญญาเดือนตุลาคม ๑๘๙๓ ที่สยามต้องสละสิทธิ์เหนือดินแดนฝั่งซ้าย ของแม่น้ำโขงไปให้กับฝรั่งเศสนั้นเป็นที่รับรู้ทั่วไป แต่ไม่ใคร่มีการเขียนเรื่อง การปฏิบัติการทางบกระหว่างกองทัพของฝรั่งเศสกับกำลังของสยามบริเวณ น้ำตกโคน บริเวณรอยต่อระหว่างลาว-กัมพูชา ที่อยู่เหนือน้ำสตึง-เตรง ขึ้นไปหรือฉากการส่งกำลังเข้ายึดป้อมปากน้ำจันทบุรีไว้จนถึงปี ๑๙๐๕ เรื่องที่ ไม่มีคนบอกเล่าเหล่านี้ นอกจากจะสำคัญต่อประวัติศาสตร์ของสยามแล้ว ยังสะท้อนแก่นหลักนิยมการยึดอาณานิคมของฝรั่งเศส ที่นำแนวปฏิบัติ มาจากการยึดดินแดนและปราบปรามการลุกฮือที่ตังเกี๋ยมาปรับใช้ใน จักรวรรดิฝรั่งเศส ประกอบด้วย การใช้กำลังรบพื้นเมือง การผสานการเมือง กับการทหาร การให้อำนาจฝ่ายพลเรือนอยู่เหนือฝ่าย ในการขยายและดูแล อาณานิคม
บทความนี้ นำเสนอต่อผู้อ่านว่าฝ่ายอินโดจีนฝรั่งเศสในฐานะที่ เป็นผู้ปกครองดูแลอาณานิคมโพ้นทะเลได้มองการปฏิรูปประเทศของสยาม อย่างไร ผู้เรียบเรียงนำบทความต้นทางมาปรับปรุงเนื้อหาและเพิ่มรายละเอียด บางประการโดยรักษาสาระสำคัญไว้ทั้งหมด และทำให้เห็นภาพชัดเจนขึ้น ด้วยการเน้นที่กลไกและเครื่องมือสำคัญ บุคคลที่มีบทบาทสำคัญ ภูมิประเทศ สำคัญ การสู้รบและการปฏิบัติการครั้งสำคัญ ประเด็นการตกลงใจเชิง นโยบายที่สำคัญในการปรับปรุงการบริหารจัดการของข้าหลวงใหญ่ ซึ่งมี ส่วนอย่างสำคัญต่อการที่อินโดจีนมีพลังเพียงพอในการรุกเข้ามาเอาชนะสยาม รวมถึงการจัดทำรายงานประเมินสถานการณ์ในเชิงยุทธศาสตร์จากมุมมอง ฝรั่งเศสต่อสยาม ญี่ปุ่น และจีน และวิเคราะห์อนาคตในระยะยาวของดินแดน อาณานิคมอินโดจีนฝรั่งเศส ผู้ที่สนใจต้นฉบับภาษาอังกฤษที่แปลจากภาษาฝรั่งเศสอาจย้อนกลับไปดูได้ตามที่ระบุไว้ตามที่มาของบทความนี้
Downloads
Article Details
อนุญาตภายใต้เงื่อนไข Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
บทความในวารสารนี้อยู่ภายใต้ลิขสิทธิ์ของ ศูนย์ศึกษายุทธศาสตร์ทหารเรือ กรมยุทธศึกษาทหารเรือ และเผยแพร่ภายใต้สัญญาอนุญาต Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-NC-ND 4.0)
ท่านสามารถอ่านและใช้งานเพื่อวัตถุประสงค์ทางการศึกษา และทางวิชาการ เช่น การสอน การวิจัย หรือการอ้างอิง โดยต้องให้เครดิตอย่างเหมาะสมแก่ผู้เขียนและวารสาร
ห้ามใช้หรือแก้ไขบทความโดยไม่ได้รับอนุญาต
ข้อความที่ปรากฏในบทความเป็นความคิดเห็นของผู้เขียนเท่านั้น
ผู้เขียนเป็นผู้รับผิดชอบต่อเนื้อหาและความถูกต้องของบทความของตนอย่างเต็มที่
การนำบทความไปเผยแพร่ซ้ำในรูปแบบสาธารณะอื่นใด ต้องได้รับอนุญาตจากวารสาร
เอกสารอ้างอิง
๑. Battye, Noel Alfred. 1974. The Military, Government and Society in Siam, 1868-1910: Politics and Military Reform during the Reign of King Chulalongkorn. Cornell University: unpublished thesis.
๒. Brown, Ian. 1992. The Creation of the Modern Ministry of Finance in Siam, 1885-1910. London: Macmillan.
๓. Daufes, E. 1933. La garde indigene de sa creation a nos jours. Avignon: D. Seguin.
๔. Devillers, Philippe. 1998. Francais et Annamites : partenaires ou ennemis ? 1856-1902. Paris: Denoel.
๕. Forest, Alain. 1979. Le Cambodge et la colonisation francaise, histoire d’une colonization sans heurts, 1897-1920. Paris: Editions L’Harmattan.
๖. Lanessan, Marie Antoine de. 1895. La colonisation francaise en In do-Chine. Paris: F. Alcan.
๗. Munholland, J. Kim. 1981 . “Collaboration strategy” and the French pacification of Tonkin,1885-1897. The Historical Journal, 24.3, p. 629-650.
๘. Pavie, Auguste. 1919. Mission Pavie, Indo-Chine, 1879-1895, VII : Journal de marche (1888-1889). Evenements du Siam (1891-1893). Paris: E. Leroux.
๙. Service historique de la Defense (SHD), Ministere de la Defense. Passim.
๑๐. Tuck, Patrick. 1995. The French Wolf and the Siamese Lamb, the French Threat to Siamese
๑๑. Independence, 1858-1907. Bangkok; Cheney (Wash.): White Lotus.
๑๒. Wilson, Constance M. State and Society in the Region of King Mongkut, 1851-1868: Thailand on the Eve of Modernization, Ph.D. Thesis, Cornell University, 1970, pp. 5-53.
๑๓. ณัฐพร ไทยจงรักษ์. การยึดครองจันทบุรีในทัศนะของฝรั่งเศส, วารสารประวัติศาสตร์ 2561.
๑๔. พวงเพชร สุรัตนกวีกุล. การยึดครองจันทบุรีของฝรั่งเศสในรัชสมัยพระบาทสมเด็จ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว, วารสารวิทยาสารเกษตรศาสตร์ สาขาสังคมศาสตร์, ปีที่ 6 ฉบับที่ 1 หน้า 1–13.
๑๕. วุฒิชัย มูลศิลป์. หัวเมืองอีสานสมัยปฏิรูปการปกครองในรัชกาลที่ 5,คณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ.
๑. SHD, 10 H 55. ดูเพิ่มที่ E. Dautes, La garde indigene de sa creation a nos jours. Avignon, 1993, and J. Kim Munholland, “Collaboration strategy” and the French pacification of Tonkin, 1885-1897, The Historical Journal, vol.24, no 3, 1981, pp 629-650.
๒. 1911 Encyclopædia Britannica, Vo.16. Lanessan, Jean Marie Antoine de.
(ในเอกสารต้นฉบับใช้ชื่อว่า Jean Louis de Lanessa ผู้เรียบเรียงตรวจสอบซ้ำกับบัญชีราย ชื่อข้าหลวงใหญ่อินโดจีนฝรั่งเศสในห้วงปีที่เกิดกรณีพิพาท ร.ศ.๑๑๒ แล้ว พบว่าเป็น Lanessa, Jean Marie Antoine de ดังนั้น ชื่อในเอกสารต้นฉบับน่าจะคลาดเคลื่อน).
๓. ตำแหน่งอย่างเป็นทางการในภาษาอังกฤษของนายปาวี ใช้คำว่า the minister plenipo tentiary of France in Bangkok เป็นตำแหน่งที่มีอำนาจเต็ม มักใช้ในสถานการณ์ที่ไม่มี เอกอัครราชทูต
๔. File of the career of Lieutenant-Colonel Adam de Villiers (SHD, Guerre, 9 Yf 24640).
๕. วุฒิชัย มูลศิลป์, หัวเมืองอีสานสมัยปฏิรูปการปกครองในรัชกาลที่ 5, คณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ, https://ir.swu.ac.th/jspui/bitstream/123456789/24807/1/ His-Wutdichai-M-2520.pdf
๖. เดือนสิงหาคม ๑๘๙๒ ชาวฝรั่งเศสที่เป็นตัวแทนของ Upper Laos Association ถูกเจ้าหน้าที่สยามกล่าวโทษข้อหาลำเลียงฝิ่นเข้ามาในราชอาณาจักร ถูกเนรเทศออกจาก Houtene และฝิ่นถูกอายัดไว้. เขาเสียชีวิตลงหลังจากนั้นไม่นาน. สาระสำคัญนี้อย่างน้อยที่สุดอนุมาน ได้จากข้อมูลของ Pavie (Pavie, 1919: 228), และฝ่ายสยามมีการกล่าวซ้ำโดย P. Tuck.
๗. วันที่ ๔ ก.ย.๑๘๘๖ นายแอนจ์ ฟิลิปปินี (Ange Filippini) รองข้าหลวงจังหวัดโคชินจีน มี หนังสือถึงกระทรวงกองทัพเรือและอาณานิคมว่า “ขอบคุณคำสั่งอย่างเป็นทางการที่ผม มอบ ให้กับผู้บัญชาการทหารและหน่วยกึ่งทหาร ให้ปฏิบัติการทางทหารอยู่ภายใต้การกระ ทำทางการเมืองโดยสิ้นเชิง ทั้งฐานและหน่วยแยกได้รับคำสั่งที่แม่นยำที่สุดเพื่อหลีกเลี่ยง การแสดงใดๆ ที่อาจขัดแย้งกับความสำเร็จของการปราบปรามการก่อความไม่สงบ”
๘. กรมนาวิกโยธินที่ ๙ ๑๐ และ ๑๑ จำนวน ๓,๐๐๐ นาย ตั้งขึ้นในปี ค.ศ. ๑๘๘๘ จากกองพัน เฉพาะกิจ ถูกส่งไปยังอินโดจีน จากนั้นไม่นานนัก กรมนาวิกโยธินที่ ๑๑ ถูกลดกำลังลงเหลือ ๒ กองพัน โดยมีกองพันละ ๔ กองร้อย ส่วนกรมนาวิกโยธินที่ ๙ และ ๑๐ ยังมีกำลัง ๓ กองพัน
๙. SDH, Guerre, 10 H 11.
๑๐. SHD, Guerre, 10 H 19/1.
๑๑. รายงานของร้อยเอกโตเรอ ถึงผู้บังคับการกรมทหารไรเฟิลอันนัม ต่อเหตุการณ์ที่นำไปสู่ การถูกจับกุมตัวพร้อมทหารอีก ๓ นาย ที่ Ka-Sadam และสภาพของการถูกควบคุมตัว (SHD, Guerre, 10 H 11).
๑๒. แฟ้มบุคคลของ พันตรีปิแยร์ โตเรอ (SHD, Guerre, 7 Yf 51273).
๑๓. แฟ้มบุคคลของ พันโทอดัม เดอ วิลลีเย่ (SHD, Guerre, 9 Yf 24640).
๑๔. SDH, Guerre, 10 H 11.
๑๕. รายงานของร้อยเอกอดัม เดอ วิลลิเย่ ถึงผู้บัญชาการกองพลโคชินจีน ต่อปฏิบัติการของ หน่วยลาดตระเวนแม่น้ำโขงตอนบน (Upper Mekong column) ในห้วงวันที่ ๑๓-๒๒ กรกฎาคม ค.ศ.๑๘๙๓ (SHD, Guerre, 10 H 11).
๑๖. จากรายงานของผู้บังคับกองร้อยยึดครองจันทบุรี วันที่ ๒๙ สิงหาคม ค.ศ.๑๘๙๓ (SDH, 10 H 11).
๑๗. ข้อความส่วนนี้ขีดเส้นใต้ไว้ในรายงาน.
๑๘. SHD, Guerre, 10 H 11.
๑๙. แฟ้มบุคลของ พลตรี ออกุสติน เจราร์ด (SHD, Guerre, 9 Yd 555).
๒๐. SHD, Guerre. 10 H11
๒๑. Regimental histories of the units stationed in Indochina (SHD, Guerre, 10 H 55)
๒๒. รายงานประจำปีว่าด้วยกำลังยึดครองและการป้องกันอินโดจีน. รายงานประจำปี ค.ศ.๑๙๐๔ (SHD, Guerre, 10 H 23).
๒๓. จำนวนนี้ หมายถึง ทหารอันนัม ๗๒๓ นาย และทหารลาว ๕๙๑ นาย.
๒๔.รายงานประจำปีว่าด้วยกำลังยึดครองและการป้องกันอินโดจีน. รายงานประจำปี ค.ศ.๑๙๐๔ (SHD, Guerre, 10 H 23).
๒๕. อ้างแล้ว, รายงานประจำปี ค.ศ.๑๙๐๕.
๒๖. พลเอกบิย็อตต์ ผู้บัญชาการกองทัพที่ ๑ เสียชีวิตจากอุบัติเหตุรถยนต์ เดือนพฤษภาคม ค.ศ. ๑๙๔๐ (SHD, Guerre, 10 H 24).
๒๖. การศึกษากองทัพสยาม. Noel Alfred Battye, The Military, Government and Society in Siam, 1868-1910: Politics and Military Reform during the Reign of King Chulalongkorn, unpublished thesis, Cornell University, 1974.
๒๘รายงานประจำปีว่าด้วยกำลังยึดครองและการป้องกันอินโดจีน. รายงานประจำปี ค.ศ.๑๙๐๕ (SHD, Guerre, 10 H 23).
๒๙. อ้างแล้ว, รายงานประจำปี ค.ศ.๑๙๐๖.
๓๐. บันทึกการประชุมคณะกรรมการอินโดจีน (Board of Indochina) ใน ๑๔-๑๕ มีนาคม ค.ศ.๑๙๑๓.
