การวิเคราะห์จิตตรัสรู้ในพระพุทธศาสนาเถรวาท

บทคัดย่อ

บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์จิตตรัสรู้ในพระพุทธศาสนาเถรวาท เป็นการศึกษาวิจัยเชิงคุณภาพ โดยเน้นการศึกษาในเชิงเอกสาร ศึกษาค้นคว้ารวบรวมข้อมูลจากพระไตรปิฎก อรรถกถา ฎีกา คัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท และเอกสารวิชาการทางพระพุทธศาสนา ตลอดจนรายงานวิจัยที่เกี่ยวข้อง นำเสนอผลการวิจัยด้วยวิธีการพรรณนาเชิงวิเคราะห์ ผลการวิจัยพบว่า จุดเริ่มต้นของกระบวนวิธีที่ทำจิตตรัสรู้ในพระพุทธศาสนาเถรวาท ซึ่งได้แก่ จิตมีศรัทธาปรารถนาโพธิญาณเป็นแรงจูงใจภายในที่ถูกกระตุ้นเตือนจากสิ่งที่พบเห็นที่เป็นกัลยาณมิตร เป็นสิ่งเร้าภายนอก มีพระพุทธเจ้า พระปัจเจกพุทธเจ้า และพระสาวกพุทธเจ้าทั้งหลาย เป็นต้น จึงมีการสั่งสมธรรมสโมธานเป็นอภิหารและบารมีธรรมทั้งหลาย มีทาน ศีล เป็นต้น เพื่อพัฒนาจิตให้ถึงจิตตรัสรู้โพธิญาณบริสุทธิ์แท้ๆ องค์ธรรมของจิตตรัสรู้ คือ ปัญญาเครื่องตรัสรู้ ได้แก่ ญาณในมรรคทั้ง 4 มีปัญญา ปัญญินทรีย์ ปัญญาพละ ธัมมวิจยสัมโพชฌงค์ ปัญญาเครื่องพิจารณา (วิมังสา) ปัญญาเครื่องเห็นแจ้ง (วิปัสสนา) สัมมาทิฏฐิ ซึ่งเป็นองค์ความรู้เห็นแห่งปัญญาเครื่องตรัสรู้ในโพธิปักขิยธรรม 37 ประการ อันเป็นธรรมเครื่องปราบอาสวกิเลสทั้งหลาย จิตตรัสรู้และจิตรู้แจ้งบริสุทธิ์ดีแล้ว มี 3 ประเภท คือ 1. สัมมาสัมพุทธจิต เป็นจิตของพระสัมมาพุทธเจ้า 2. ปัจเจกพุทธจิต เป็นจิตของพระปัจเจกพุทธเจ้า และ 3. สาวกพุทธจิต เป็นจิตของพระสาวกพุทธเจ้า